Fransız Danıştayı (fr: Conseil d’État), Fransa’da yüzyıllardır süregelen devlet geleneğinin bir mirasıdır. Cumhuriyet öncesi dönemlerde “Kral Konseyi (Conseil du Roi)” adıyla anılmaktaydı. Kurumun o zamanlardaki başlıca görevi de krala devlet idaresi hususunda danışmanlık yapmaktı. Fransız Danıştayı, bugünkü adını ilk defa 1578 yılında Kral III. Henri döneminde almıştır. Bugün hala devam etmekte olan kurumsal yapısına ise 1799 yılında Napoléon Bonaparte’ın talimatıyla kavuşmuştur. Sonuç olarak 13 Aralık 1799 tarihi, Fransız Danıştayı’nın kuruluşu olarak kabul edilmektedir.
Fransız Danıştayı’nın Görev ve Yetkileri
Fransız Danıştayı’nın bugün başlıca 2 misyonu bulunmaktadır:
1- Fransız Danıştayı, Hükümete Danışmanlık Yapar.
Fransız Danıştayı’nın ilk misyonu, Cumhuriyet öncesi dönemdeki işlevi ile benzerlik gösterir. Fransa’da Danıştay, hükümete, millet meclisine ve senatoya yasaların hazırlanması sürecinde danışmanlık yapar. Yürütme organınca hazırlanan bütün yasa tasarılarının bakanlar kurulunun onayına sunulmadan ve meclis oylamasından geçmeden önce Danıştay görüşüne sunulması zorunludur.
Bunun yanı sıra Fransız Danıştayı, senato veya meclisin talebi üzerine önüne getirilen yasa tekliflerini incelemektedir. Hatırlatmak gerekir ki Danıştay’ın bu incelemesi yasama veya yürütme organının politik tercihleri üzerine değildir.
Danıştay, önüne gelen teklif veya tasarılardaki politik tercihleri irdelemez. Bu inceleme yalnızca Anayasal hükümlere ve Avrupa Birliği normlarına uygunluk ile sınırlıdır.
Ayrıca Danıştay, yürürlüğe konulmak istenen yasal hükümlerin anlaşılabilir ve uygulanabilir olup olmadıklarını da inceler. Dolayısıyla Fransız Danıştayı, kanun koyucuya yasanın lafzına ilişkin tavsiyeler verebilir.
Danıştay, bu incelemesini tamamlamasını takiple talebin muhatabına bir “görüş” yazısı bildirir. Hukuken “avis” olarak nitelendirilen bu görüş yazısı ile Danıştay, yasal düzenlemeye ilişkin düşüncelerini bildirir. Ayrıca, bahsi geçen yasal düzenlemelere ilişkin değişiklik önerilerini de sunabilir. Uygulamada, Danıştay’ın bu görüş yazısı harfi harfine uygulanır, ardından ilgili yasa tasarısı meclis oylamasına gönderilir.
2- Fransız Danıştayı, Bir Yargı Merciidir.
Danıştay’ın ikinci ve günümüzdeki asıl misyonu ise yargı mercii olarak görev yapmaktır. İkili yargı kolu sisteminin uygulandığı Fransa’da, adli yargının temyiz mercii Cour de Cassation (Yargıtay) iken, idari yargının temyiz mercii görevini Conseil d’État (Danıştay) üstlenmektedir.
Danıştay, kural olarak, Fransız idari yargı sistemi içerisinde ilk derece mahkemeleri (tribunaux administratifs) ve istinaf mahkemeleri (cours d’appel) akabinde temyiz mercii olarak görev yapar. Ancak Danıştay, yeni bir yargılama yapmamakta, yalnızca alt derece mahkemelerince verilen kararın hukuka uygunluk denetimini yerine getirmektedir. Başka bir deyişle, Fransız idare hukuku yapı taşı olan Fransız Danıştayı, esasa ilişkin inceleme yapmaz.
Bu yönüyle ifade edilmelidir ki Fransa’da 3 değil, 2 aşamalı bir idari yargı sistemi mevcuttur. Danıştay’ın dosyalar üzerindeki inceleme yetkisi hukuka uygunluk denetimi ve yasal prosedürlerin doğru uygulanıp uygulanmadığı ile sınırlıdır.
Fransız Danıştayı’nın Yetki Alanına Giren Başlıca Konular
Danıştay’ın genel yetki alanını teşkil eden başlıca idari işlem konularını şu şekilde sıralayabiliriz:
- Sosyal hizmet ve sosyal yardıma erişim,
- Kamusal özgürlükler,
- İkamet hakları,
- Laiklik,
- Şehircilik,
- Vergi,
- Çevre
Danıştay, bazı dosyalara istisnai olarak ilk ve son derece mahkemesi olarak bakmakla görevli ve yetkilidir. Bunlar genellikle “hükümetin önemli kararları” olarak adlandırılan ve başbakan veya bakanlarca yayımlanan kararnamelerin incelenmesine ilişkindir. “Arrêté” ve “décret” olarak adlandırılan bu düzenleyici işlemler aleyhine açılan iptal davaları, doğrudan Danıştay’ın önüne getirilir.
Danıştay ayrıca hukuken “excès de pouvoir” olarak adlandırılan durumda, idari işlemler aleyhine “yetki aşımı” dolayısıyla açılan iptal davalarında da ilk derece mahkemesi olarak görevlidir. Bunları, özellikle; yerel seçimler, yüksek memur atamaları ve memurlar hakkındaki disiplin işlemleri şeklinde ifade edebiliriz.
Danıştay, temyiz incelemesinin akabinde devlet, yerel yönetimler veya diğer kamu kurumları aleyhine tazminata hükmedebilme yetkisine sahiptir. Ayrıca Danıştay’ın özellikle son zamanlardaki kararlarında, muhtemel zararların ortaya çıkmasını engellemek amacıyla hükümete emir ve talimatlar verme eğiliminde olduğu da göze çarpmaktadır. (Çevre kirliliği, temiz havaya erişim, sürdürülebilir kalkınma vb. hususlarda)
Fransız Danıştayı Güncel Kararları
Fransa’da yürürlüğe giren yeni reformlar sonrasında, Fransız Danıştayı kararlarının tamamı kamuya açılmıştır. Kurumun web sitesinden güncel kararları takip edebilirsiniz.
Son olarak belirtmek gerekir ki, Fransız Gastesi olarak bizler de Danıştay kararlarını yakından takip ediyoruz. Web sitemizden belirli aralıklarla yaptığımız paylaşımları takip edebilirsiniz. Son yıllarda öne çıkan birkaç kararı sizlerle paylaşıyoruz:
Göçmen kaçakçılığı yaptığı saptanan Afgan bir mültecinin, uluslararası korumasının elinden alınması hakkında karar için tıklayınız
Fransız Danıştayı: “Sağlıklı Çevrede Yaşamak Temek Bir Haktır“
